بیماری سالک چیست؟

سالک یا لیشمانیاز (Leishmaniasis) یک بیماری انگلی است که بر اثر انگل لیشمانیا (Leishmania) ایجاد می‌شود. این انگل معمولاً در پشه‌های خاکی آلوده زنده می‌کند و بیماری سالک از طریق نیش پشه خاکی آلوده به انگل به انسان منتقل خواهد شد. پشه‌‌ی حامل انگل معمولاً در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری زندگی می‌کند. تاکنون اپیدمی‌های مرگباری از بیماری سالک در مناطقی از آسیا، شرق آفریقا و آمریکای جنوبی رخ داده است. مناطق آلوده، معمولاً مناطقی دور افتاده و ناپایدار هستند که دسترسی به منابع درمانی هم ندارند. پزشکان از بیماری سالک به عنوان یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های مناطق گرمسیری یاد می‌کنند که به اندازه‌ی کافی به آن توجه نشده است. همچنین این سازمان از این بیماری بعد از مالاریا به عنوان دومین بیماری انگلی مرگبار یاد می‌کند.

علائم سالک

اصلی‌ترین نشانه‌ی این بیماری زخم‌های پوستی بدون درد هستند. علائم پوستی این بیماری ممکن است تنها یک یا دو هفته پس از گزیده شدن توسط پشه‌ی خاکی، بروز کنند؛ اما در مواردی ممکن است، بروز علائم بیماری ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد. در افرادی که به این بیماری مبتلا شده‌اند و نشانه‌های پوستی بیماری نیز بروز کرده است، ممکن است بروز علائم اصلی بیماری، بین ۱ تا ۵ سال بعد از بهبود کامل زخم‌های سالک، طول بکشد. این علائم عمدتاً عبارتند از زخم‌هایی در دهان، بینی یا روی لب. سایر علائم عبارتند از:

• گرفتگی بینی یا آبریزش بینی
• خونریزی از بینی (خون دماغ شدن)
• تنگی نفس

موارد در معرض خطر ابتلا به سالک

• این بیماری در کودکان و نوجوانان بیشتر شایع است.
• در بزرگسالان، این بیماری بیشتر در میان زنان شایع است.
• سوءتغذیه و سطح پایین سلامتی فرد نمی‌تواند تأثیری در بروز بیماری سالک و شکل‌گیری زخم‌ها داشته باشد؛ اما این عوامل در چگونگی پیشروی بیماری تأثیر بسیار مهمی‌ دارند.
• افرادی که زخم‌های کوچکی در پاهایشان دارند و با وجود این زخم‌ها، پایشان با آب یا گل‌آلوده در تماس است.

تشخیص بیماری سالک

تشخیص سالک بر اساس سوابق پزشکی فرد و معاینات وی همراه با آزمایش های مخصوص انجام می‌شود. بیمار در معاینه‌ی فیزیکی علائمی از ابتلا به سالک را نشان می‌دهد. ازجمله این علائم می‌توان به بزرگ شدن کبد و طحال اشاره کرد. غده‌های لنفی نیز ممکن است بزرگ شده باشند. وجود زخم‌های پوستی در محل گزش پشه‌ی خاکی و یا مناطق دیگر بدن ممکن است در همه‌ی انواع بیماری به چشم بخورد. بااین‌حال در سالک احشایی بیمار به کم‌خونی، تب، کاهش وزن، کم‌پشت شدن مو و ناراحتی در ناحیه‌ی شکم و غیره نیز مبتلا خواهد بود.

درمان سالک

در صورتی که تعداد زخم‌ها کم باشد، از روش درمان موضعی استفاده می‌شود. در این روش ترکیب آنتیموان (سدیم سابگلوکونات یا گلوکانتیم lOOmg/ml) یا مپاکرین هیدروکلراید (۲ میلی گرم در ۱۰۰ میلی لیتر آب مقطر) در داخل زخم تزریق می‌شود. این تزریقات با وجودی که دردناک هستند، به فاصله سه روز و برای ۶ تا ۸ بار تکرار می‌شود. در برخی موارد که شخص برای بار دوم است که به انگل آلوده می‌شود، ممکن است بیماری او مزمن شود. در این موارد علاوه بر تزریق آنتیموان از آنتی بیوتیک نیز برای درمان و از بین بردن جای سالک استفاده می‌شود.

در صورتی که تعداد زخم‌های سالک بسیار زیاد باشد و احتمال پاسخگویی زخم‌ها به تزریق موضعی، پایین باشد، ماده‌ی تیومالات سدیم با دوز ۲۰ mg IIM به صورت یک روز در میان به بیمار تزریق شود. یکی دیگر از مواد آنتیموان سه ظرفیتی که برای درمان سالک تزریق می‌شود، استیبوفن است که به صورت عضلانی تزریق می‌شود. حدود ۳ تا ۵ میلی‌لیتر از این دارو به صورت یک روز در میان برای برطرف كردن لک صورت ناشی از سالک به بیمار تزریق می‌شود و این تزریقات ۸ تا ۱۰ بار انجام می‌شود.

سدیم آنتیمونی گلوکونات نیز داروی دیگری است که به صورت وریدی و با دوز ۶۰۰ میلی‌گرم در روز و به مدت ۱۰ روز تزریق می‌شود و به خصوص برای درمان زخم‌های متعدد، مفید است. اخیراً مشخص شده که تزریق داروی کتوکونازول با دوز ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلی‌گرم در هر روز برای مدت ۴ تا ۶ هفته نیز می‌تواند نتایج خوبی در درمان سالک به همراه داشته باشد.

روش‌های پیشگیری از بیماری سالک

• هنگام خوابیدن در فضای آزاد از پشه بند استفاده شود.
• روی درها و پنجره‌های ورودی تورهای بسیار ریز نصب شود.
• از نگهداری دام و طیور در منازل خودداری شود.
• از انباشتن و ریختن خاکروبه و نخاله ساختمانی زباله و کودهای حیوانی در مناطق مسکونی اجتناب شود. بهسازی محیط و ترمیم محل استراحت و رشد و تکثیر پشه (شکاف دیوارها) به‌طور دقیق و صحیح صورت پذیرد.
• از رها شدن فاضلاب‌ها در گذرگاه‌ها خودداری گردد.
• گردآوری و درمان سگ‌های ولگرد و مبارزه با جوندگان به روش صحیح.

عوارض سالک

سالک می‌تواند باعث چندین عارضه‌ی کشنده شود. سالک پوستی در ایجاد موارد زیر دخیل است:

1. بد شکل شدن بدن
2. آسیب به سیستم ایمنی

خونریزی در سالک احشایی می‌تواند عارضه‌های جدی‌تری را ایجاد کند که معمولاً کشنده هستند. ازجمله این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آسیب به کبد
• آسیب به طحال
• آسیب به سیستم ایمنی بدن
• افرادی با سیستم ایمنی ضعیف (ایدز و غیره) که به خونریزی و تب دچار هستند در خطر بالاتری برای ابتلا به سالک احشایی و عوارض آن قرار دارند. این بیماری معمولاً در این مرحله نسبت به داروها نیز مقاوم است.