شپش سر چیست؟

شپش سر (پدیکولوز کاپیتس) یک عفونت شایع و بسیار مسری است که در سرتاسر جهان و همه نژادها از هزاران سال قبل دیده می شود. این بیماری اغلب در مهد کودک ها، مراکز مراقبت های شبانه روزی، سربازخانه ها و مدارس رخ می دهد. علت آن آلودگی به شپش سر انسان، Pediculus humanus capitis است و معمولاً بسیار خارش دار است. شپش حشرات بسیار کوچک بدون بال و شش پایی است که از خون انسان تغذیه می کند. شپش تخمهای خود را به پایه مو نزدیک پوست سر می چسباند و شپش ها 7-10 روز بعد از تخم خارج می شوند. شپش بالغ نمی تواند بیش از 2 روز در خارج سر انسان زنده بماند و برای زندگی وابسته به گرما و خون پوست سر است. شپش ها از طریق تماس نزدیک به سر و از طریق به اشتراک گذاشتن وسایل آلوده به شپش از کودکی به کودک دیگر منتقل می شوند. تخم شپش یا نیت کمتر از یک میلی متر است و به صورت توده شفاف شبیه قطره اشک به ساقه مو محکم می چسبد. تشخیص شپش سر اغلب با دیدن تخم شپش تأیید می شود.

علت ابتلا به شپش سر

ابتلا به شپش ، نشانه این نیست که بهداشت فرد ضعیف بوده است بلکه شپش سر به خون احتیاج دارد و فرقی نمی‌کند که این خون متعلق به فردی تمیز است که بهداشت را کاملاً رعایت می‌کند یا فردی که نامرتب و غیربهداشتی است. ابتلا به شپش سر از دو طریق صورت می‌گیرد:

انتقال شپش به روش مستقیم

• انتقال شپش بیشتر به ‌صورت مستقیم و رودررو رخ می‌دهد چون شپش سر می‌خزد؛ اما قادر به پرش یا پرواز نیست.
• تماس با فردی که قبلاً آلوده بوده است در طول بازی، مدرسه یا فعالیت‌های ورزشی و در مدرسه، خانه، مهمانی.
• پوشیدن لباس‌های آلوده، مانند کلاه، روسری، کت، لباس ورزشی یا اکسسوری‌های مو
• استفاده از شانه، برس یا حوله آلوده
• استفاده از هدفون آلوده
• دراز کشیدن روی تخت، کاناپه، بالش، فرش یا حیوانی که اخیراً با فرد مبتلا به شپش در تماس بوده است.

انتقال شپش به روش غیرمستقیم

انتقال غیرمستقیم شپش، روشی غیر معمول است و می‌تواند از طریق لباس‌هایی که در کنار هم به چوب‌رختی آویزان شده‌ اند، انجام شود. به‌عنوان‌مثال، کلاه یا روسری‌هایی که به یک قلاب آویزان شده یا در یک کمد مشترک نگهداری می‌شوند.

علائم شپش سر

بسیاری از افرادی که مبتلا به شپش می‌شوند، در واقع هیچگونه علامتی ندارند و تشخیص شپش سر تنها با توجه به علائم کار دشواری است؛ چراکه تنها علامتی که مهم است همین وجود شپش است؛ اما زمانی که با علائم زیر مواجه شدید، بدانید که زمان بررسی دقیق تر رسیده است:

1. خارش مکرر و بدون دلیل سر و پوست سر
2. قرمزی و التهاب پوست سر و نزدیک خط رویش مو
3. مشاهده توده‌های ریز قرمز رنگ ناشی از خاراندن پوست سر
4. سخت شدن خوابیدن و تمرکز به دلیل خارش سر
5. افراد در معرض ابتلا به شپش سر
6. کودکان پیش‌دبستانی و دبستانی (۳ تا ۱۱ سال) بیشتر در معرض خطر هستند احتمال ابتلا برای همه اعضای خانواده‌هایی که کودک خردسال دارند، بالا است. زنان بیشتر از مردان احتمال ابتلا دارند.

تشخیص شپش سر

طبق دستورالعمل آکادمی اطفال آمریکا، استاندارد طلایی برای تشخیص آلودگی فعال شپش، شناسایی پوره یا شفیره‌ی زنده و یا شپش بالغ است. برای پیدا کردن شپش‌ها، پزشک ممکن است از نور ویژه ای استفاده کند که باعث می‌شود شپش‌ها به رنگ آبی دیده شوند؛ اما شناسایی شپش‌ها لزوماً تشخیص آلودگی فعال را تأیید نمی‌کند. شپش زنده برای زنده ماندن و رشد کردن نیاز به نزدیک بودن به پوست سر دارد.

درمان شپش سر

پزشک، داروهایی را تجویز خواهد کرد که شپش و تخم شپش را می‌کشد. این داروها ممکن است تخم شپش که به تازگی گذاشته شده را نکشد، بنابراین درمان ثانویه در زمان مناسبی که پوره‌ها از تخم خارج شده‌اند؛ اما هنوز به شپش بالغ تبدیل نشده اند، لازم است. برخی مطالعات نشان می‌دهد که 9 روز پس از درمان اولیه زمان ایده آل برای درمان ثانویه است.

۱. داروهای غیر تجویزی

این داروها بر پایه‌ی پریترین (ترکیب شیمیایی استخراج شده از گل داوودی که برای شپش سمی است) هستند. قبل از استفاده از این درمان‌ها، موها را با شامپو و بدون نرم کننده شستشو دهید. شستشوی مو با سرکه‌ی سفید قبل از شستن شامپو ممکن است به حل کردن چسبی که باعث چسبیدن شپش به بدنه‌ی مو می‌شود، کمک کند. سپس موها را با آب گرم بشویید. دستورالعمل‌های درج شده روی بسته بندی برای مدت زمان درمان را رعایت کنید.
پریترین با مواد افزودنی: در این داروهای غیر تجویزی پریترین با مواد شیمیایی دیگری که سمیت آن افزایش یافته ترکیب شده است. عوارض جانبی ممکن است شامل خارش و قرمزی پوست سر باشد.

۲. داروهای تجویزی

در برخی مناطق جغرافیایی، مقاومت شپش‌ها به داروهای غیرتجویزی افزایش یافته است. همچنین درمان با داروهای غیرتجویزی ممکن است به دلیل استفاده‌ی نادرست و عدم تکرار درمان در زمان مناسب شکست بخورد. اگر با وجود استفاده‌ی صحیح از داروهای غیرتجویزی، درمان مؤثر نباشد پزشک ممکن است نسخه تجویزی را توصیه کند که شامل موارد زیر است:

• بنزیل الکل: این محصول برای شپش‌ها سمی نیست؛ اما با محروم کردن شپش‌ها از اکسیژن آنها را می‌کشد. عوارض جانبی ممکن است شامل قرمزی و خارش پوست سر باشد. استفاده از الکل بنزیل که برای ضد عفونی کردن دستگاه‌های پزشکی استفاده می‌شود، می‌تواند باعث تشنج و سایر واکنش‌های شدید در نوزادان تازه متولد شده شود، بنابراین درمان شپش با الکل بنزیل در کودکان کمتر از ۶ ماه تأیید نشده است.
• ایورمکتین: برای افراد سن شش ماه یا بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این محصول می‌تواند برای موهای خشک استفاده شود و باید پس از ۱۰ دقیقه با آب شستشو داده شود.
• اسپینوزاد: برای افراد سن شش ماه یا بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این محصول می‌تواند برای موهای خشک استفاده شود و باید پس از ۱۰ دقیقه با آب گرم شستشو داده شود. اسپینوزاد می‌تواند شپش زنده و تخم شپش را بکشد و معمولاً نیازی به تکرار درمان ندارد.
• مالاتیون: در افراد بالای ۶ سال یا بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شامپوی دارویی بر روی موی خشک استفاده می‌شود و پس از ۸ تا ۱۲ ساعت شستشو داده می‌شود. این داروی حاوی مقدار زیادی الکل است، بنابراین نمی‌توان از سشوار مو یا در نزدیکی شعله‌ی آتش از آن استفاده کرد.
• لیندان: این شامپوی دارویی دارای خطر عوارض جانبی شدید، از جمله تشنج است و تنها زمانی استفاده می‌شود که سایر درمان‌ها شکست خورده باشند. این شامپو توسط آکادمی اطفال آمریکا برای استفاده در کودکان توصیه نمی‌شود. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) هشدار می‌دهد که استفاده‌ی این دارو در افراد با وزن کمتر از ۱۱۰ پوند (۵۰ کیلوگرم)، زنان باردار یا شیرده، افراد دارای سابقه تشنج و یا دارای عفونت اچ آی وی، ممنوع است.

پیشگیری از ابتلا به شپش

• در مکان‌ های عمومی مثل محل کار، رستوران‌ها، استخرها و … لباسهایتان را به قلاب جداگانه‌ای از چوب رختی و جدا از لباس‌های افراد دیگر، آویزان کنید
• وسایل شخصی مانند شانه، برس، گیره یا تل مو، کلاه و شال و روسری را با دیگران به اشتراک نگذارید.
• روی تخت، کاناپه یا بالشی که به نظافت آن مطمئن نیستند، دراز نکشید.
• موقع دوچرخه‌سواری یا موتورسواری کلاه محافظ دیگران را به سر نگذارید.

عوارض شپش سر

اگر شخص دارای خارش پوست سر ناشی از ابتلا به این عارضه است و پوست سر را می‌خاراند، ممکن است پوست سر زخم شود و عفونت ایجاد شود. در برخی دیگر از افراد ممکن است راش آزاردهنده ایجاد شود.